Esnaf Mahallesinin Kredi Çıkmazı

Şehrin gündemine oturan ve bir kısır daireye dönen konu deprem sonrasında açıklanan kredilere erişimin zorluğu ve bu zorluğun faturasını ilgili kurumların birbirlerine kesme görüntüsünün olduğunu söylemekte pek fazla zorlanmıyorum. Özellikle topun ağzında tutulan KOSGEB’ten hareketle kredi sürecini ve sorunları irdelemek istiyorum.

Depremler sonrasındaki ekonomik küçülme ve ticari hayatın sıfır çizgisine yanaşması nedeniyle Van ticaret camiası zor günlerin içinden geçiyor. Az sayıda sektör (özellikle müşterisi kamu olanlar) deprem krizini fırsata dönüştürme şansı yakaladılar ve önümüzdeki aylarda yakalayacak olanlar var. Ancak yerel iş camiamızın kira, sabit giderler vb.. harcamaları yüksek olanlar için aynı şeyi söylemek çok zor. İşin özeti klasik bir ifadeyle, esnaf kan ağlıyor.

Haftalardır çözülemeyen bir kredi sorunu yaşıyoruz. Gazetelerden okuyoruz ve esnaf dostların bıkkınlıklarının ve umutsuzluklarının ifadesi olan yakınmalarına şahit oluyoruz. Van Ticaret Borsası Başkanı Feridun Irak’ın bankalara çıkışmasının da yerinde ve haklı bir tepki olduğunu daha iyi anlıyoruz.

Öncelikle süreci doğru analiz edip, çözümlere de doğru yöntemlerle ilerlememiz gerektiğini düşünenlerdenim. Esnaf ve Kobi kredileriyle ilgili hala bir bilgi bulanıklığı olduğu aşikar.

Sistemin işleyişinde kredi veren devlet değil. Depremzede vergi mükellefleri için Başkanlığını Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanının yaptığı Ankara merkezli KOSGEB icra komitesi kararıyla “Kredi Faiz Desteği Sistemi” olarak işleyen iki tane kredi programı belirlendi.

Bu kredi programlarından biri 100.000 TL üst limitli “Van acil destek kredisi” programı , diğeri ise 30.000 TL üst limitli “Van işletme sermayesi destek kredisi” programı. Bu iki kredi paketinin ortak özelliği 1 yıl ödemesiz toplamda 36 ay vadeli ve 0 faizli olması. İlk pakette işletmesi deprem nedeniyle hasar görenler, ikinci pakette ise işletmesi hasar görsün görmesin KOSGEB veri tabanına kaydolabilecek tüm sektörler için geçerli bir kredi paketi tanımlaması yapılmış.

KOSGEB bu süreçte 13 banka ile anlaşma imzalamış. Anlaşma gereği KOSGEB bankalara; Benim veri tabanımda kayıtlı olan ve dosyasını size sevk ettiğim işletmeleri bu iki kredi faiz desteği paketi kapsamında kredilendirin ve doğacak faiz yükümlülüklerini benden tahsil edin diyor. Yani burada devlet esnafa doğrudan kredi vermiyor ve vatandaşı bankalara yönlendirerek ana para borcu, kredi başvurusunu yapana ait olmak üzere sadece kredinin faizini hibe ediyor.

10 Şubat Cuma günü itibariyle Van KOSGEB müdürlüğünün süregelen çalışmasıyla veri tabanına kaydı yapılan firmalardan Van Acil Destek Kredisi kapsamında 2779 işletme bankalara başvurmuş ve bankalarca 345 başvuru onaylanmış. İşletme Sermayesi Destek kredisi kapsamında başvuru sayısı 4534 iken bankalarca onaylanan başvuru 277. Yani bankalar sadece 622 kredi başvurusunu onaylayıp, ilgili kredi tutarını firma veya şahıs hesaplarına yatırmışlar.Aradan geçen zamanın uzunluğunu dikkate aldığımız da ilk pakette toplam kredilerin yüzde 12,5’i, ikinci pakette ise yüzde 6’sı oranında kalınmış.

İşte esas trajikomik durum bu noktadan sonra başlıyor. İşin içine bankalar girince herkesin aklı karışıyor. Yukarıdaki oranlara bakınca 100.000 TL’lik kredi başvurusunu bir kenara bırakında 30.000 TL gibi esnaf için çok büyük bir rakam olmayan kredi başvurusunun neticelenmesi yüzde 6’lık bir konumda kalınması karşısında sözleşme imzalayan bankalara el insaf diyorsunuz.

Ayrıca işin içinde Kredi Garanti Fonunun(KGF) ciddi anlamda desteği varken bugüne kadar ticari hayatta bir yılını doldurmamış firmalar için bir kamu bankasından sadece 13 başvuru geldiğini öğrenince bankacılık sektörünün katılaşabilen iç bürokrasisi ve güven erozyonu karşısında şaşırıp kalıyorsunuz.

2001 krizinden bu yana bankacılık sisteminde bir dizi reformlar yapıldı. Bankacılık sektör olarak ciddi bir iç ve dış denetim sürecine tabi tutulurken , bankalar iç işleyişlerinde mali istihbaratı derinleştirerek kredi başvurusu yapana karşı ciddi bir araştırma ve kredibilite şartları getirdiler. Şu an göründüğü kadarıyla kredi krizinin ana nedeni bankaların normal zamandaki kredilendirme kriterlerinde ısrar etmeleri. Bu mali istihbarat sürecinde banka personelinin hazırladığı rapor ve kanaat kadar , kredi onayını veren genel merkezlerin kredi uygunluk kriterlerine onay vermeleri de sürecin tamamlayıcı aşamaları.

Kredilendirme sürecinde şu an itibariyle karşılaşılan temel sorunlar, Mali verilerin yetersizliği, geçmiş dönemlerden gelen bilanço zararları, kefalet şartlarının yetersizliği ve özellikle ekspertiz raporlarında ipotek konusu varlıkların düşük değerlendirilmesi gibi sorunlar var. Buradan anlaşıldığı kadarıyla bankacılık sektöründe Van’ın özel durumunu görmezden gelen bir davranış bozukluğu olduğunu söylemekte fayda var.

Bu davranış bozukluğunun ana nedeni Başkanlığını ilgili Bakanın yaptığı Ankara’daki KOSBEG icra komitesinin bankalarla bu anlaşmayı hazırlarken sözleşmeye, deprem şartlarını tanımlayan kredi uygunluğu koşullarına deprem sonrası koşullara yönelik esnekliği dahil etmemeleri ve özellikle şu an mevcut bankaların yerel şube personellerini geceleri uyutmayacak kadar büyük bir sıkıntının içine sokan, bankacılık sistematiğinin yerel şartları ve koşulları KGF kefaletine karşın görmemesinin yani var olan koşullara uyum sağlamak istememenin sektörel davranış bozukluklarını gözlemliyoruz.

Yerel çabaların bu süreçte başarılı olamadığını ve esnafın artan kızgınlığıyla düne kadar iyi ilişkiler içinde oldukları bankaların personelini karşı karşıya getirip iki taraf içinde hoş olmayan durumların ortaya çıkmasına bir an önce engel olmak gerekiyor.

“Kredi Faizi Desteği Kapsamında” imzalanan anlaşmalara ek olarak sorunlar hızlı bir şekilde yeniden tanımlanmalı ve ilk başta imza koltuğuna oturan Bakanlık(lar) ve Bankalar yeniden bir ek sözleşmeyle bu krizi aşmalılar. Aşılması gereken konu kefalet sisteminde KGF onayını yeterli kılmak ve deprem sürecini göz önünde bulundurarak normal zamanda istenen şartların bu paketler kapsamında devre dışı bırakılarak esnafın sorunlarını gerçekten çözecek bir yeniden yapılandırılmaya gidilmesi. Buna Özel Bankalar yanaşmak istemezlerse, kamu bankalarını devreye sokup hızlı bir şekilde bu destekler sağlanmalı.

Düne kadar Ankara’da önemli görüşmeler yapmak için kapıları çalan siyaset, sektör ve STK temsilcileri vakit kaybetmeden o kapıları tekrar çalmalı şayet kapıları kimse açmıyorsa kapıları omuzlayarak içeri girmeliler. İlgili tüm Bakanların(Kalkınma, Ekonomi, Sanayi Bakanı) , yerel temsilcilerin, bankaların genel müdür ve Van şube müdürlerinin katılacağı bir “Van Ekonomi Zirvesi”, hızlı olması açısından Ankara’da ivedilikle ve gerekirse eller bu sefer masalara vurularak yapılmalı. Van’daki tüm odalar ve meslek örgütlerinin bir araya gelerek çok acil bir şekilde ulusal gazetelere durumu ve sürecin tıkandığı noktayı anlatan tam sayfa bir ilan vererek, tüm yetkilileri göreve davet etmeleri gür ve tek bir sesle önemli bir çıkış yapmaları gerekiyor.

“Düne kadar esnaf kefil ararken, bugün esnaf için memur kefil istiyorlar” serzenişini yapan esnaf yerden göğe kadar haklı. Eğer bankacılık sistemi bu kefalet sürecinin içinden çıkamıyorsa ve insanlar ihtiyaç duydukları ve önceden taahhüt edilmiş faizsiz kredi olanaklarına kolayca ulaşamıyorlarsa süreci sadece şu an itibariyle değil, gelişimi içerisindeki noksanlıları da görerek düzeltmeliyiz. Girişimci orta sınıfın zayıfladığı bir yerde nitelikli bir kalkınmadan söz edilemeyeceğinden sık sık söz ediyoruz. En azından 30.000 TL’lik bir kredi paketi için esnafın umudu kırılırsa, esnaf bankalara gide gele ayakkabılarına bakar hale gelirse ve onuru zedelenirse bunun yaratacağı özgüven sorunu ve hayal kırıklığının faturasını tüm şehir hatta bölge öder.